Κάθε καλοκαίρι οι μεσογειακές κυρίως χώρες, έρχονται αντιμέτωπες με καταστροφικές πυρκαγιές. Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι ολοένα και περισσότεροι, αναρωτιούνται αν υπάρχουν δέντρα πιο ανθεκτικά στην πυρκαγιά από άλλα.
Γιατί αυξάνονται οι φωτιές τα τελευταία χρόνια;
Το πολύ θερμό και ξηρό κλίμα, με τους δυνατούς ανέμους που επικρατούν τις καλοκαιρινές περιόδους, αλλά και η αύξηση της υπερθέρμανσης, επιδεινώνουν την αύξηση των εστιών φωτιάς.
Δυστυχώς, εκτός από τα φυσικά αίτια, δεν λείπουν και τα ειδεχθή φαινόμενα εμπρησμών, όπου σύμφωνα με τη WWF μαζί με τον παράγοντα του ανθρώπινου λάθους αποτελούν το 90% των δασικών πυρκαγιών.
Η Ελλάδα βρίθει από καταστροφικές πυρκαγιές, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το καλοκαίρι του 2007 στην Πελοπόννησο, αλλά και το πολύνεκρο Μάτι του 2021. Το 2021 μάλιστα θεωρήθηκε τότε χρονιά ρεκόρ, καθώς κάηκαν στη χώρα μας 1.301.239 στρέμματα, όσα είχαν καεί συνολικά τα προηγούμενα 8 έτη (2013-2020)! Δεν άργησε φυσικά, το αρνητικό αυτό ρεκόρ να ξεπεραστεί, αφού το 2023 κάηκαν μόνο στον Έβρο 962.016 στρ. και στη Ρόδο 165.721 στρ. (σύνολο 1.127.737 στρ).
Από τα παραπάνω, γίνεται αντιληπτό ότι η πρόληψη κρίνεται αναγκαία από όλους, ώστε να μην χαθούν άλλες ζωές ανθρώπων και ζώων, αλλά και οι λιγοστοί πνεύμονες πρασίνου που έχουν απομείνει.
Πέραν των ευθυνών της πολιτείας μπορούμε και εμείς οι ίδιοι να λάβουμε ορισμένα προληπτικά μέτρα, όσο αναφορά τους χώρους πρασίνου μας. Ένα λοιπόν από τα σημαντικότερα βήματα είναι η επιλογή δέντρων και φυτών που φέρουν αντοχή στην πυρκαγιά, τα λεγόμενα παθητικά πυρόφυτα. Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε συγκεκριμένα με τα δέντρα που προσφέρουν προστασία απέναντι στη φωτιά.
Σημαντικό είναι να επισημανθεί ότι κανένα δέντρο δεν είναι άφλεκτο/άκαυτο. Ωστόσο, πολλά είδη προσφέρουν αντιπυρική προστασία, αφού έχουν την ικανότητα να καίγονται αργά, περιορίζοντας έτσι την εξάπλωση της φωτιάς. Πολλοί είναι οι παράγοντες που κάνουν ένα δέντρο πυρίμαχο όπως η περιεκτικότητά του σε υγρασία, η δομή του, η ηλικία του και οι ουσίες που μπορεί να περιέχει, όπως αιθέρια έλαια, πτητικές ουσίες και τερπένια.
Αναλυτικότερα, χαρακτηριστικά που προσδίδουν αντοχή στην εξάπλωση μιας φωτιάς είναι:
- Η υψηλή περιεκτικότητα υγρασίας στα φυτικά μέρη, όπως έχουν τα παχύφυτα που αποθηκεύουν υψηλές ποσότητες νερού στους ιστούς τους.
- Η συμπαγής δομή, έναντι της ανοιχτής. Ένα κυπαρίσσι για παράδειγμα, είναι περισσότερο βραδύκαυστο από ένα ανοιχτό πεύκο.
- Η μικρή ηλικία, καθώς τα νεαρά φυτά διαθέτουν περισσότερο νερό από τα γηραιά, ενώ ταυτόχρονα φέρουν και λιγότερα ξερούς βλαστούς και φύλλα.
- Η απουσία ουσιών που έχουν ορισμένα δέντρα όπως η ρητίνη του πεύκου και τα αιθέρια έλαια του ευκαλύπτου. Ο τελευταίος δε καταφέρνει να πετάει κάφτρες σε τεράστιες αποστάσεις έως και 10χλμ, σύμφωνα με τον δασολόγο δρ Γαβριήλ Ξανθόπουλο.
Ας δούμε λοιπόν 20 χαρακτηριστικά παραδείγματα δέντρων με αντοχή στην πυρκαγιά, που ευδοκιμούν στο μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας και σίγουρα περιοχές χαρακτηρισμένες από υψηλό κίνδυνο πυρκαγιάς είναι επιβεβλημένο να διαθέτουν.
1. Κυπαρίσσι (Cupressus)
2. Βιβούρνο (Viburnum)
3. Χαρουπιά (Ceratonia siliqua)
4. Κουτσουπιά (Cercis siliquastrum)
5. Συκιά (Ficus carica)
6. Φραγκοσυκιά (Ficus opuntia)
7. Λικιδάμβαρη (Liquidambar)
8. Πλάτανος (Platanus)
9. Προύνος-Καλλωπιστική δαμασκηνιά (Prunus cerasifera)
10. Κουμαριά (Arbutus unedo) Μάλιστα μετά από φωτιά αναβλαστάνει έντονα
11. Μανόλια (Magnolia)
12. Τούγια (Thuja)
13. Γιούκα (Yucca)
14. Λεύκα (Populus)
15. Φτελιά (Ulmus)
16. Ψευδακακία (Robinia pseudoacacia)
17. Φλαμουριά (Tilia)
18. Λευκή Μουριά (Morus alba)
19. Μουσμουλιά (Eriobotrya japonica)
20. Ελιά (Olea euroaea)
Μαζί με την τοποθέτηση δέντρων ανθεκτικών στην πυρκαγιά, ένα ακόμα αποτελεσματικό μέτρο προστασίας είναι η δημιουργία αντιπυρικών μονοπατιών με υλικά όπως χαλίκι, τούβλο, βότσαλο και πέτρα, ενώ αποφεύγουμε το ξύλο.
Φυσικά, δεν ξεχνάμε το καθάρισμα του κήπου μας, ώστε να μην βρει η φωτιά στην περίπτωση που ξεσπάσει ‘’υλικό’’ για καύση, όπως ξερά χόρτα και κλαδιά.
Tι κάνουμε όμως όσο αναφορά το κλάδεμα των δέντρων μας στην περίπτωση που ξεσπάσει πυρκαγιά; Αρχικά, παρατηρούμε την κατάσταση που βρίσκεται το δέντρο μας.
- Αν έχει καεί μερικώς, δεν το κλαδεύουμε αμέσως, αλλά περιμένουμε να βλαστήσει και μεταγενέστερα κλαδεύουμε.
- Αν υπάρχει ολική καύση, τότε το κλάδεμα πρέπει να γίνεται άμεσα, διότι υπάρχει μεγάλος κίνδυνος πτώσης του, μιας και οι ρίζες έχουν ποια νεκρώσει και δεν στηρίζεται.
Fact!
Το πρώτο παράδειγμα εύφλεκτου δέντρου που έρχεται στο μυαλό όλων μας και δυστυχώς υπάρχει σε πολύ μεγάλη έκταση στα ελληνικά δάση, είναι φυσικά το πεύκο.
Η χαλέπιος πεύκη ή Pinus halepensis, όπως είναι η λατινική της ονομασία, αποτελεί ένα από τα πιο εύφλεκτα είδη ξύλου. Συγχρόνως το συγκεκριμένο δέντρο φέρει την ουσίας της ρητίνης, το περίφημο ρετσίνι, ενώ και ο καρπός του, το κουκουνάρι δηλαδή, όταν έρθει σε επαφή με τη φωτιά μπορεί να εκτοξευτεί σε τεράστιες αποστάσεις (όπως γίνεται και με τον ευκάλυπτο). Ας δούμε όμως μια σύντομη ιστορία για το πεύκο.
Οι Αρχαίοι Έλληνες δημιουργούσαν αντιπυρικές ζώνες, με δέντρα όπως κυπαρίσσια, χαρουπιές, οξιές και πλατάνια. Τα είδη αυτά θεωρούνται ‘’αντιπυρικά’’, για το λόγο ότι οι ρίζες τους φτάνουν σε μεγάλο βάθος , συγκρατώντας μεγάλες ποσότητες νερού. Συνήθιζαν δε στα κοιμητήρια, τα οποία βρίσκονταν σε απόμερες περιοχές να φυτεύουν κυπαρίσσια περιμετρικά σε πυκνές συστάδες, ώστε να δημιουργείται ένα είδος φυσικού δρόμου διαφυγής.
Τα πεύκα έφεραν αργότερα οι Ρωμαίοι, με στόχο κάθε φορά που εξεγείρονταν οι κάτοικοι της εκάστοτε περιοχής, να τους βάζουν φωτιά οδηγώντας σε πυρκαγιές ολόκληρων οικισμών.
