Προτού προχωρήσουμε κατευθείαν στο θέμα μας, ας δούμε πως ακριβώς βγάζει μια ελιά καρπούς. Τα ελαιόδεντρα βγάζουν καρπούς στα πλάγια μέρη των βλαστών, που δημιουργήθηκαν την περσυνή χρονιά. Η βλάστηση δημιουργείται χάρη στις αποθησαυριστικές ουσίες (όπως οργανικά συστατικά, υδατάνθρακες, άζωτο, φώσφορο και κάλιο) που φέρει το δέντρο. Η διαδικασία αυτή αρχίζει την άνοιξη και τελειώνει αργά το φθινόπωρο με τη συγκομιδή του καρπού.
Τι είναι όμως η παρενιαυτοφορία και γιατί μας αφορά;
Με τον όρο παρενιαυτοφορία, η επιστήμη της γεωπονίας εννοεί το φαινόμενο κατά το οποίο από μια χρονιά υψηλής παραγωγής, έρχεται μια χρονιά μειωμένης παραγωγής. Η παρενιαυτοφορία μπορεί να είναι ‘’ολική’’, όπου το δέντρο την πρώτη χρονιά έχει πλήρη καρποφορία και τη δεύτερη πλήρη ακαρπία, αλλά και ‘’μερική’’, όπου τα ποσοστά καρποφορία τη μία χρονιά κυμαίνονται σε 60-70%, ενώ την επόμενη σε 30-40%.
Που οφείλεται όμως το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας;
Το φαινόμενο αυτό είναι πολυπαραγοντικό και τα αίτια του δεν έχουν ακόμα διαπιστωθεί πλήρως. Μία από τις κύριες αιτίες παρενιαυτοφορίας, θεωρείται η ανισορροπία που δημιουργεί ο ανταγωνισμός βλάστησης-καρποφορίας, με άλλα λόγια χρονιές όπου έχουμε πολύ καρπό, έχουμε λίγους βλαστούς και το ανάποδο. Για παράδειγμα έστω ότι το 2023 οι βλαστοί είναι λίγοι, το 2024 θα είναι λίγοι οι καρποί, καθώς πάνω στους πρώτους πρέπει να μεγαλώσουν οι δεύτεροι. Πρακτικά αυτό συμβαίνει καθώς όπως είπαμε και οργανικά συστατικά, υδατάνθρακες και θρεπτικά στοιχεία όπως φώσφορο, κάλιο και ιδιαίτερα άζωτο και βόριο που κατέχουν σημαντικό ρόλο στην καρπόδεση, δεν βρίσκονται σε ποσότητες ικανές να δημιουργήσουν νέα παραγωγή το επόμενο έτος. Αντιθέτως, στοιχεία όπως ασβέστιο και μαγνήσιο βρίσκονται, λόγω ανταγωνισμού με τα παραπάνω σε πληθώρα.
Ακόμα, οι καιρικές συνθήκες, καθώς μιλάμε για δέντρα είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει το φαινόμενο. Συγκεκριμένα, χρονιές όπου δεν υπάρχει το απαραίτητο χειμερινό ψύχος (θερμοκρασίες κάτω των 16οC) που χρειάζονται τα ελαιόδεντρα, όπως έχουμε εξηγήσει σε προηγούμενο άρθρο η καρποφορία που θα προκύψει θα είναι μικρή. Ακόμα, όταν οι βροχοπτώσεις είναι μειωμένες και συνοδεύονται από θερμούς ανέμους, προκαλείται ανθόπτωση, καρπόπτωση και γενικότερη αφυδάτωση στο δέντρο. Αυτό αιτιολογεί και το γεγονός ότι οι ξηρικοί ελαιώνες έχουν εντονότερο το φαινόμενο της παρενιαυτοφορίας.
Η ποικιλία της ελιάς παίζει και αυτή το ρόλο της στο φαινόμενο. Η Κορωνέικη ή αλλιώς η βασίλισσα των ελληνικών ποικιλιών όπως θεωρείται, είναι η ανθεκτικότερη ποικιλία στην παρενιαυτοφορία. Η αντοχή της στην ξηρασία, ο μικρός της καρπός και η γρήγορη ανάπτυξή της, τη βοηθούν να έχει σταθερή καρποφορία ανά τα χρόνια (από 50 έως 150 κιλά ανά δέντρο).
Τέλος, προσβολές από έντομα, όπως του δάκου, του πυρηνοτρύτη και του ρυγχίτη και αντίστοιχα των μυκήτων του κυκλοκονίου και του γλοισπορίου, μειώνουν τους καρπούς και φυσικά την ποιότητά τους.
Πως μπορώ να την αποφύγω;
Από τα παρακάτω, εύκολα προκύπτει, ότι η παρενιαυτοφορία αποτελεί μεγάλη πρόκληση για τους αγρότες και τους κατόχους ελαιόδεντρων γενικότερα. Προκειμένου να μειωθεί η αβεβαιότητα και κάθε χρονιά να υπάρχει σταθερή παραγωγή, κρίνεται αναγκαίο ένα ορθό πρόγραμμα καλλιεργητικής διαχείρισης, που να περιλαμβάνει:
- Το Κλάδεμα κατέχει καθοριστικό ρόλο στην παρενιαυτοφορία . Η κόμη του δέντρου πρέπει να είναι ομοιόμορφα κατανεμημένη και να φωτίζεται επαρκώς, προκειμένου να είναι εύρωστη η ελιά. Σαν γενικός κανόνας, τις χρονιές όπου αναμένεται μειωμένη καρποφορία, το κλάδεμα πρέπει να είναι πιο αυστηρό, ώστε το ελαιόδεντρο να φωτιστεί και την επόμενη χρονιά να είναι παραγωγικό. Αντίθετα, χρονιές όπου η παραγωγή αναμένεται υψηλή, το κλάδεμα συνίσταται να είναι ελαφρύ, ώστε να μην φύγουν από το δέντρο οι βλαστοί που θα φέρουν τους καρπούς της επόμενης χρονιάς.
- Το Αραίωμα των καρπών, με τη σειρά του, έχει δώσει θετικά αποτελέσματα, αφού αφενός προάγει τη βλαστική ικανότητα και αφετέρου οδηγεί σε βαρύτερο καρπό (καλύτερη τιμή στην αγορά της επιτραπέζιας ελιάς). Σημειώνεται ότι η αραίωση καρπών μπορεί να γίνει είτε μηχανικά (με τα χέρια), είτε χημικά (με ορμόνη ναφθυλοξικού οξέως ΝΑΑ).
- Η λίπανση με φώσφορο, κάλιο και κυρίως άζωτο και βόριο, μπορεί να δυναμώσει την επερχόμενη βλάστηση, μειώνοντας το φαινόμενο. Συγκεκριμένα, έρευνες έχουν δείξει ότι ο διαφυλλικός ψεκασμός την άνοιξη σε χρονιές μικρής ανθοφορίας, βοηθά για την ισορροπία του δέντρου. Ωστόσο, η λίπανση με άζωτο δεν πρέπει να είναι υπερβολική τις χρονιές όπου η καρποφορία είναι υψηλή, διότι θα αυξηθεί ακόμα παραπάνω, σε βάρος της βλάστησης.
- Η άρδευση πρέπει να βρίσκεται και αυτή σε επαρκή επίπεδα, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος καρπόπτωσης και αφυδάτωσης. Σε αυτό σίγουρα θα βοηθήσει ο περιορισμός τυχόν ζιζανίων. Φυσικά, παν μέτρον άριστον, διότι αν το παρακάνουμε με την άρδευση, το διαθέσιμο στην ελιά άζωτο θα εκπλυθεί, οδηγώντας σε πτώση ανθέων και υπερβολική βλάστηση.
- Η συγκομιδή συνιστάται να μην γίνει υπερβολικά νωρίς, μιας και λειτουργεί με τρόπο ανταγωνιστικό στην επόμενη καρποφορία. Ακόμα, σημαντικό είναι το μάζεμα του καρπού να πραγματοποιείται με μέσα που δεν τραυματίζουν το δέντρο και δεν σπάζουν την ετήσια βλάστηση, όπως κάνουν διάφορα ραβδιστικά μηχανήματα.
- Να εφαρμόζεται πρόγραμμα ολοκληρωμένης διαχείρισης καταπολέμησης εχθρών και ασθενειών, ιδιαίτερα στις αρχές της άνοιξης, όπου οι πληθυσμοί είναι σε έξαρση.
