Όσοι αγαπούν το δέντρο της ελιάς, τα τελευταία χρόνια σίγουρα θα έχουν ακούσει την ασθένεια που προκαλεί το βακτήριο Xylella.
Το βακτήριο Xylella fastidiosa (Xf), είναι μια από τις πιο επικίνδυνες ασθένειες στην ελιά, εξού και το όνομα της, Ξυλέλλα ‘’η απαιτητική’’, αφού οδηγεί στο Σύνδρομο Γρήγορης Παρακμής της Ελιάς (Olive Quick Decline Syndrome – OQDS).
Πρόκειται για ένα φυτοπαθογόνο βακτήριο με πάνω από 300 είδη ξενιστών (οργανισμών που μεταφέρουν μια ασθένεια σε άλλους οργανισμούς). Στην προκειμένη περίπτωση, οι άλλοι οργανισμοί είναι κυρίως η ελιά, το αμπέλι, ο πλάτανος, η πικροδάφνη, η λεβάντα, το δεντρολίβανο, τα πυρηνόκαρπα και τα εσπεριδοειδή, ενώ οι ξενιστές είναι μυζητικά έντομα, των οικογενειών Cercopidae και Cicadellidae, όπως τα τζιτζικάκια, όπου αναπτύσσονται στα ξυλώδη αγγεία των φυτών και μετακινούνται τόσο ανοδικά, όσο και καθοδικά, παρεμποδίζοντας τη μετακίνηση των χυμών τους, δηλαδή το νερό και τα θρεπτικά στοιχεία, από τη ρίζα στα υπόλοιπα φυτικά μέρη.
Ας δούμε όμως, από που ξεκίνησε το βακτήριο της Xylella και πως μεταδίδεται;
Η Xylella δεν αποτελεί νέα ασθένεια. Πρώτες αναφορές είχαν γίνει το 1930 στην Καλιφόρνια, σε εσπεριδοειδή και πυρηνόκαρπα, ενώ σποραδικά έχουν γίνει αναφορές και στην Ασία. Τα πρώτα συμπτώματα στην Ευρώπη, εντοπίστηκαν το Σεπτέμβριο του 2013 στην Ν. Ιταλία, στην περιοχή Lecce της Απουλίας. Στη συνέχεια, η ασθένεια επεκτάθηκε γρήγορα σε ολόκληρη την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, την Πορτογαλία, το Βέλγιο, τη Γερμανία και την Κύπρο. Ευτυχώς, στη χώρα μας δεν έχει βρεθεί παρουσία του βακτηρίου μέχρι και σήμερα.
Το Μεσογειακό κλίμα και οι υψηλές θερμοκρασίες (άριστη 26-28oC), σε συνδυασμό με την υγεία των φυτών, ευνοούν την ανάπτυξη και διάδοση της ασθένειας.
Η Xylella, έχει την ικανότητα να μεταφέρεται σε μεγάλες αποστάσεις μέσω του μολυσμένου πολλαπλασιαστικού υλικού, αλλά και με τα έντομα που το μεταφέρουν, όπως είπαμε και παραπάνω. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί αμελητέα η μετάδοση μέσω καρπών και φυτικών τμημάτων, ενώ χαμηλή μέσω σπόρων. Στις μικρές φυσικά αποστάσεις, μεταφέρεται μέσω των εντόμων-ξενιστών.
Πως θα καταλάβουμε όμως αν ένα φυτό φέρει το βακτήριο της Xf;
Τα συμπτώματα της ασθένειας είναι η καχεκτικότητα, η χλώρωση, στη συνέχεια ο μαρασμός και τελικώς το καψάλισμα των φύλλων. Ταυτόχρονα, οι άκρες των κλάδων νεκρώνονται, με τελικό στάδιο την κατάρρευση ολόκληρου του δέντρου. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη γιατί συχνά τα συμπτώματα μπορεί να μπερδευτούν με την έλλειψη νερού, την υψηλή αλατότητα, τα ηλιοεγκαύματα, αλλά και την βερτισιλλίωση (μύκητας Verticillium dahlia).
Υπάρχει βέβαια η περίπτωση ένα δέντρο, παρότι έχει μολυνθεί να μην εμφανίσει συμπτώματα, κάτι που δυσκολεύει τον εντοπισμό του βακτηρίου. Σε γενικές γραμμές, από τη στιγμή που ένα ελαιόδεντρο μολυνθεί θα φέρει ορατά συμπτώματα έως και 390 μέρες, ενώ σημαντικό είναι να τονιστεί ότι δέντρα με επιβαρυμένη υγεία, εμφανίζουν γρηγορότερα συμπτώματα από άλλα.
Υπάρχει τρόπος καταπολέμησης της ασθένειας;
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί επίσημα κάποια θεραπεία. Έτσι, μοναδικό όπλο είναι η πρόληψη και η έγκαιρη ενημέρωση των αρμόδιων φορέων σε περίπτωση συμπτωμάτων, ώστε να μην προλάβει να εγκατασταθεί σε μεγάλο αριθμό φυτών το βακτήριο.
Σε περίπτωση προσβολής, προτείνεται εκρίζωση των προσβεβλημένων δέντρων, κάτι το οποίο δημιούργησε έντονες αντιδράσεις και οι ψεκασμοί με εντομοκτόνα, ώστε να περιοριστούν οι πληθυσμοί των ξενιστών.
Φυσικά, η εντατική εφαρμογή τέτοιων σκευασμάτων έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ασφάλεια των παραγόμενων τροφίμων, αλλά και στο οικοσύστημα. Μακροπρόθεσμα, λοιπόν πρακτικές που δεν συμβάλλουν στην βιοποικιλότητα, την εδαφική υγεία και την αειφορία των οικοσυστημάτων, προσφέρουν έφορο έδαφος για νέες ασθένειες.
Δεδομένων των παραπάνω και σε συνδυασμό με την επιτακτικότητα της κατάστασης, το Διεθνές Δίκτυο για την Xylella ‘’Lubixyl innovations’’, στο οποίο συμμετέχει και η χώρα μας, υποστηρίζει πιο βιώσιμες πρακτικές. Συγκεκριμένα, μέσα από εργαστηριακές έρευνες, βρέθηκε ότι το ένζυμο του γάλακτο, λακτοπεροξειδάση (συμβάλλει στην προστασία των βρεφών από τα βακτήρια), αν ψεκαστεί σε προσβεβλημένα δέντρα, θανατώνει το βακτήριο και τα φυτά επιβιώνουν. Έτσι, σε εφαρμογές μεγάλης κλίμακας, ίσως αποτελέσει παράγοντα άμβλυνσης του προβλήματος.
Σημαντικό εύρημα είναι ότι οι ποικιλίες που εμφανίζουν μερική ανθεκτικότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δε νοσούν. Συγκεκριμένα, η Fs-17 φέρει λιγότερα συμπτώματα, ενώ η ιταλική Leccino δείχνει μετά από 2 με 3 χρόνια σημάδια προσβολής. Όσο, αναφορά όμως τις πιο ξακουστές ελληνικές ποικιλίες, Καλαμών και Κορωνέικη βρέθηκαν ιδιαίτερα ευαίσθητες στο βακτήριο.
Τι μέτρα οφείλουν να τηρούνται στην Ελλάδα;
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η Xylella συμπεριλαμβάνεται στη λίστα των 20 πιο επιβλαβών οργανισμών. Οι συνέπειες της, μεταφράζονται όχι μόνο οικολογικά, αλλά οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά.
Στην Ελλάδα βρέθηκε ότι σε βάθος 50 χρόνων η οικονομική ζημιά, λόγω απωλειών στην παραγωγή μπορεί να αγγίξουν τα 2 δις. Επιπλέον, σε πολιτιστικό επίπεδο, το βακτήριο έχει θανατώσει υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα, τα οποία αποτελούσαν στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς.
Η Xylella μπορεί να εισέλθει στη χώρα μας μέσω μολυσμένου φυτικού υλικού εισαγωγής από άλλες χώρες, όπως συνέβη την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων με το σκαθάρι του φοίνικα. Έτσι, χρειάζεται να λαμβάνονται ορισμένα μέτρα υπόψιν. Κάποια από αυτά είναι:
- Tα δέντρα που μεταφέρονται προς την Ελλάδα είναι αναγκαίο να φέρουν φυτοϋγειονομικά διαβατήρια, τα οποία έχουν προσκομίσει στην εκάστοτε επιχείρηση αρμόδιοι για την κάθε χώρα φορείς. Κάθε ενέργεια εισαγωγής μη αποτελούμενη από τα απαραίτητα έγγραφα, θεωρείται μη νόμιμη.
- Δέντρα ακόμα που μεταφέρονται από την Ελλάδα εντός ή εκτός χώρας, οφείλουν επίσης να τηρούν την φυτοϋγειονομική νομοθεσία.
- Οι Έλληνες φυτωριούχοι να μην επιλέγουν περιοχές με μεγάλα κρούσματα Xf, για την εισαγωγή φυτικού υλικού ή σε περίπτωση τέτοιας ανάγκης ο έλεγχος να είναι πάρα πολύ αυστηρός.
- Ταυτόχρονα, φυτώρια που ασχολούνται με την παραγωγή, θα πρέπει να φέρουν τιμολόγια αγοροπωλησιών, ώστε να διευκολύνεται η ιχνηλασιμότητα της ασθένειας.
- Να υπάρξει αποτελεσματικός συντονισμός και ενοποίηση των δημόσιων φορέων για ευκολότερο εντοπισμό και καταπολέμηση της ασθένειας.
- Για οποιαδήποτε ύποπτα συμπτώματα σε φυτικά είδη ( όπως ελιά, πικροδάφνη, αμπέλι κτλ.), επικοινωνούμε αμέσως με την εκάστοτε ΔΑΟΚ της περιοχής για περαιτέρω διερεύνηση.
Fact! Ειδικά εκπαιδευμένοι σκύλοι κατά της Xylella fastidiosa (Xylella Detector Dogs)
Και όμως επιστήμονες επιστρατεύουν σκύλους για την καταπολέμηση του βακτηρίου! Αναλυτικότερα, ειδικά εκπαιδευμένοι σκύλοι, που ως γνωστόν έχουν ιδιαίτερα ανεπτυγμένη την αίσθηση της όσφρησης (20 φορές περισσότερους οσφρητικούς υποδοχείς από τον άνθρωπο), έχουν την ικανότητα να μυρίζουν το βακτήριο. Έτσι, το 2020 ο Nicola di Noia, γενικός Διευθυντής της μεγαλύτερης κοινοπραξίας παραγωγών ελαιόλαδου της Ιταλίας και γεωπόνος, έχοντας εργαστεί στο παρελθόν με σκύλους για την ανίχνευση ναρκωτικών και εκρηκτικών ως αξιωματικός χωροφυλακής, σκέφτηκε την περίπτωση της ανίχνευσης του βακτηρίου.
Ωστόσο, οι καταλληλότερες ράτσες σκύλων για την ανίχνευση του βακτηρίου είναι το Λαμπραντόρ, το Κόκερ Σπάνιελ, το Σπρίνγκερ Σπάνιελ και το Γερμανικό Ποιμενικό. Φυσικά, η εκπαίδευση αυτή δεν είναι εύκολη και χρειάζεται χρόνο, όμως οι ειδικοί ελπίζουν ότι θα είναι ένα ακόμα μέσω για την αντιμετώπιση της ασθένειας.
Ο σκύλος λοιπόν είναι όχι μόνο ο καλύτερος φίλος του ανθρώπου, αλλά και της ελιάς!
