Τι επηρεάζει τον προσδιορισμό της ηλικίας μιας ελιάς;
Έτσι, συχνά μια ελιά χαρακτηρίζεται αιωνόβια ή ακόμα και αρχαία, είναι όμως αυτό κυριολεκτικό ή απλώς ένα σχήμα λόγου;
Όπως όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, έτσι και το δέντρο της ελιάς έχει ένα προσδόκιμο ζωής. Αυτός ο χρόνος ωστόσο, μελετάται όσο κανένα άλλο δέντρο της Μεσογειακής χλωρίδας, διότι είναι ο μακροβιότερος και ο πιο αξιοθαύμαστος. Φυσικά, όλες οι ελιές δεν έχουν την ίδια ηλικία, καθώς εμπλέκονται διάφοροι παράμετροι που την επηρεάζουν. Κάποιες από αυτές είναι:
- Το κλίμα
- Οι ετήσιες κλιματολογικές συνθήκες κάθε φορά
- Η ποικιλία της ελιάς
- Το είδος και η ποιότητα του εδάφους
- Το κλάδεμα
- Η λίπανση
- Οι ασθένειες που προσβλήθηκε κατά τη διάρκεια της ζωής του
Αρχαία ελαιόδεντρα στην Ελλάδα
Ωστόσο, ένας μέσος όρος ζωής ενός ελαιόδεντρου θεωρούνται τα 400-600 χρόνια. Διάστημα πολύ μεγαλύτερο από τα καρποφόρα δέντρα για παράδειγμα, τα οποία ζουν 30-150 χρόνια. Σε περιοχές όμως της Μεσογείου, όπως και στη χώρα μας έντονα μπορεί να συναντήσει κανείς ελαιόδεντρα πάνω από 800 ετών. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελούν:
- Η ελιά στις Βούβες Χανίων, όπου σήμερα θεωρείται το αρχαιότερο ελαιόδεντρο παγκοσμίως, με 5.000 έτη! Το εντυπωσιακό αυτό ελαιόδεντρο είναι αγριελιά, εμβολιασμένη με ποικιλία Τσουνάτη.
- Η ελιά στο Καβούσι του Ηρακλείου, η οποία προσδιορίζεται στα 3.250 έτη. Η ποικιλία της ελιάς είναι μαστοειδής (μουρατολιά), εμβολιασμένη σε αγριελιά.
- Η ελιά στην Αδησαρού της Νάξου, που εκτιμάται στα 4.500 έτη
Μέθοδοι μέτρησης ηλικίας
Σε αυτό το σημείο εύλογα γεννιέται το ερώτημα πως μετριέται η ηλικία ενός τόσο μεγάλου δέντρου. Η μέτρηση αυτή είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και φυσικά δεν φέρει απόλυτη ακρίβεια. Αυτό συμβαίνει, καθώς ο κορμός δεν είναι σχεδόν ποτέ συμμετρικός, ενώ οι τομές του δεν έχουν ομόκεντρους κύκλους, αλλά συχνά πολυκεντρικούς. Πάμε όμως να δούμε ορισμένες μεθόδους μέτρησης που υπάρχουν:
- Η μέθοδος των ετήσιων δακτυλίων
Πρόκειται για την κλασσικότερη μέθοδο προσδιορισμού ηλικίας ενός ελαιόδεντρου, όπου βασίζεται στον αριθμό των ομόκεντρων δακτυλίων, αλλά και της μέγιστης ακτίνας του τελευταίου. Πιο συγκεκριμένα, κάθε έτος η ελιά δημιουργεί ένα δακτύλιο. Τη δραστηριότητα αυτή αναλαμβάνει το κάμβιο του ξύλου και δεν είναι πάντα ίδια. Όταν η χρονιά έχει ακραία καιρικά φαινόμενα (πολύ κρύο ή πολύ ζέστη, ακραίες βροχοπτώσεις), ο δακτύλιος είναι λεπτός και κακοσχηματισμένος. Αντίθετα, σε χρονιές με ήπιες καιρικές συνθήκες το σχήμα του δακτυλίου έχει ομοιόμορφο σχηματισμό. Ακόμα, οι δακτύλιοι δεν είναι ομόκεντροι, μιας και υφίστανται εξωτερικούς παράγοντες όπως φωτιές, σχισμές από παγετό ή άλλους τραυματισμούς και φαινόμενα ρύπανσης. Παρόλα αυτά ένας μέσος ρυθμός αύξησης ενός δακτυλίου ανά έτος θεωρούνται τα 0,5-1,5 χιλιοστά.
Παράδειγμα: Ένας κορμός με μέγιστη ακτίνα R=150cm (ή 1500mm) και ετήσιο ρυθμό ακτινικής αύξησης κατά μέσο όρο r=1mm, θα έχει ηλικία T=R/r=1500/1=1500 έτη. Δεν τα λες και λίγα! Πως μοιάζει όμως ένα ελαιόδεντρο 1.500 ετών;;
Κάπως έτσι! Τα εντυπωσιακά κοιλώματα είναι ίσως το χαρακτηριστικότερο σημάδι χρόνου.
- Η μέτρηση της περιμέτρου του κορμού
Αν όμως δεν έχουμε οπτική επαφή με τους δακτυλίους του κορμού τι κάνουμε; Εδώ έρχεται η δεύτερη μέθοδος. Σε αυτήν, μετράμε την περίμετρο του κορμού στο ύψος του 1,5 μέτρου από το έδαφος και το διαιρούμε διά 2,5. Προσοχή πρέπει να μετατραπεί η περίμετρος της ελιάς σε εκατοστά. Έτσι, θα βρεθεί κατά προσέγγιση η ηλικία.
Αυτό που πρέπει πάντα να θυμόμαστε είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις όσο μεγαλύτερη είναι η περιφέρεια του κορμού, τόσο μεγαλύτερο είναι και το δέντρο σε ηλικία.
- Η μέθοδος του ραδιενεργού ισοτόπου του άνθρακα (14C)
Σύμφωνα με την επιστήμη της δεντροχρονολογίας (ναι υπάρχει και αυτή η επιστήμη!), η ραδιοχρονολόγηση, όπου είναι η μέτρηση του λόγου 14C/12C σε οργανική ύλη. Η μέθοδος αυτή θεωρείται και αποτελεσματικότερη όσο αναφορά τον προσδιορισμού ηλικίας της ελιάς και μπορεί να εκτιμήσει μέχρι και ηλικίες έως 60.000 χρόνων. Σύμφωνα με αυτήν τα αντικείμενα μελέτης προσδιορίζονται χρονολογικά βάση το ποσό του άνθρακα που φέρουν, μέσω ειδικών εργαλείων που ονομάζονται σπεκτόμετρα. Πάμε όμως να δούμε τι σχέση έχει αυτός ο άνθρακας με την ηλικία, χωρίς να μπούμε σε επιστημονικές λεπτομέρειες.
Το ραδιοϊσότοπο άνθρακα είναι βασικό στοιχεία της βιόσφαιρας και συνεπώς των οργανισμών, αφού μέσω αυτού και του οξυγόνου της ατμόσφαιρας σχηματίζεται διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Ως γνωστόν στη διαδικασία της φωτοσύνθεσης τα δέντρα διασπούν το CO2 και λαμβάνουν τον άνθρακα από το περιβάλλον. Η ποσότητα αυτή του άνθρακα στην πράξη είναι σταθερή ή αλλιώς προβλέψιμη σε κάθε οργανισμό και στην προκειμένη περίπτωση σε κάθε δέντρο. Λαμβάνοντας υπόψιν ότι ο χρόνος ημιζωής του ραδιοϊσοτόπου του άνθρακα είναι περίπου 5.700 έτη και με τη βοήθεια ειδικών εξισώσεων (μην αγχώνεστε δε θα τις αναλύσουμε εδώ), προκύπτουν τα κατάλληλα συμπεράσματα. Όσο αναφορά τις ελιές, ισχύει ότι όσο πιο γερασμένο είναι το ελαιόδεντρο, τόσο πιο ακριβής θα είναι η εύρεση της ηλικίας του.
Αντί επιλόγου
Κλείνοντας, στην αρχική ερώτηση πόσα χρόνια ζει μια ελιά, η απάντηση είναι πολλά, μα πάρα πολλά. Αν αναλογιστούμε πόσο μεγάλος είναι ο αριθμός της ηλικίας τέτοιων δέντρων, θα αντιληφθούμε ότι πράγματι πρόκειται για μνημεία της φύσης. Χιλιάδες χρόνια πριν, τέτοια δέντρα υπήρξαν οι πρώτοι ναοί, με τα κοιλώματά τους να στεγάζουν σύμφωνα με τοιχογραφίες, τα πρώτα είδωλα. Μαρτυρούν γεγονότα που ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να δει, παρά μόνο να διαβάσει μέσα από ιστορικά κείμενα. Για αυτό το λόγο, οφείλουμε να τα αγαπάμε και αυτά θα μας ανταμείψουν με την μακρόχρονη παρουσία τους. Δεν είναι τυχαία σύμβολο θεότητας σύμφωνα με τους αρχαίους Έλληνες.
Το ελαιόδεντρο είναι μια ιερή έκφραση της φύσης, συνώνυμη με τη υπέργεια ζωή. Ο ομφάλιος λώρος που συνδέει τη γη και το Θεό κάθετα.
